Bipolar (İki uçlu duygu durum) Bozukluğu Nedir?
Bipolar bozukluk periyodik bir düzen olmaksızın tekrarlayan mani, hipomani, depresyon veya karma görünümlü duygu durum süreçleri ile karakterize, kişinin mesleki ve sosyal hayatını belirgin düzeylerde etkileyen bir duygu durum bozukluğudur. Bipolar hastalığı atakları günlerce, haftalarca ve aylarca sürebilir, hastanın günlük görevlerini yerine getirme yeteneklerinin engellenmesine neden olabilir. Bipolar bozukluk iki uçlu duygu durum bozukluğu, manik depresyon ve manik depresif bozukluk gibi isimlerle de bilinir. Duygu durum bozukluğu yaşayan hastalar bazen kendilerini aşırı derecede canlı, neşeli ve enerjik hissederken bazı dönemlerde kötü, üzgün, umutsuz veya kayıtsız hissedebilir. Bu iki ayrı uçtaki belirtilerin bir arada görüldüğü durumlar da vardır.
Mani Nedir? Hipomanik Ne Demek?
Bipolar hastaları yaşamları boyunca birçok kere mani ve hipomani atakları geçirebilir. Mani, hastanın anormal derecede coşkulu ve abartılı davranışlar sergilemesine eşlik eden yüksek özgüven hali şeklinde tanımlanabilirken, hipomani daha hafif semptomlar ile seyreden ataklara için kullanılan bir kavramdır.
Hipomani döneminde hastalar aşırı üretken ve keyiflidir, bu durum hasta yakınları tarafından fark edilebilir ancak genellikle ciddi sorunlara neden olmaz. Şiddetli mani atakları ise hastaneye yatışı gerektirebilir. Manik dönemde bulunan hastalar eylemlerinin olumsuz sonuçlar doğurabileceğinin farkında değildir ve intihar mevcut bir tehlikedir.
Bipolar Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Bipolar belirtileri aşırı ruh hali değişimleri ile karakterizedir. Bu belirtiler aşırı yükseklerden aşırı düşüklere kadar değişiklik gösterebilir. Belirtiler birkaç gün veya daha uzun sürelerde ortaya çıkabilir. Bipolar bozukluk belirtilerinden kısaca şu şekilde bahsedilebilir:
· Aşırı mutluluk, umutlu ve heyecanlı olma hali,
· Ruh halindeki ani ve şiddetli değişiklikler,
· Huzursuzluk,
· Hızlı konuşma ve aynı anda birçok şey düşünme,
· Enerji artışı ve uyku ihtiyacında azalma,
· Dürtüsel ve zayıf ani kararlar alma,
· Ulaşılması güç ve büyük planlar yapmak,
· Bağımlılık yapıcı ürünlerin kötüye kullanımı, güvenli olmayan ve korunmasız cinsel ilişkiler gibi dikkatsiz, riskli davranışlar,
· Hastanın kendini anormal düzeylerde yetenekli, önemli ve güçlü hissetmesi,
· Şiddetli manik ataklarda halüsinasyon ve sanrılar yaşamak,
· Aşırı üzüntü hali,
· Enerji düşüklüğü, yorgunluk ve motivasyon eksikliği,
· Değersizlik hissi ve umutsuzluk,
· Bir zamanlar keyif alınan aktivitelerden keyif alamama,
· Karar verme güçlükleri,
· Kontrol altına alınamayan ağlama hissi,
· Aşırı sinir ve agresiflik,
· Uykusuzluk veya aşırı uyuma hali,
· Kilo kaybına neden olabilen iştah değişiklikleri,
· Ölüm ve intihar düşünceleri.
Bipolar Bozukluk Neden Olur?
Bipolar bozukluğa neden olan etkenler kesin olarak bilinmemektedir. Ancak bipolar bozukluk en kalıtsal psikiyatrik durumlardan biri olarak kabul edilir. Bipolar hastalarının üçte ikisinden fazlasının hastalığa sahip en az bir biyolojik akrabası bulunmaktadır. Bipolar hastası bir biyolojik akrabaya sahip olmak, yakınlarında hastalığın gelişeceği anlamına gelmez. Bipolar bozukluğun gelişmesine neden olduğu düşünülen risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:
· Beyin yapısının ortalama boyutunda veya fonksiyonlarında gelişen değişiklikler,
· Travma ve stres gibi çevresel faktörler,
· Dopaminerjik sistem aktivitesinde değişiklik,
· Tiroid fonksiyon testlerinde bozulma, hipertiroidi ve hipotiroidi durumları,
· Cushing hastalığı gibi kortizol düzeyi seviyesinde artış,
· Multiple skleroz, inme, epilepsi, beyin tümörleri ve demans gibi nörolojik hastalıklar,
· Genetik,
· Uyuşturucu veya alkol bağımlılığı.
Bipolar Bozukluk ve Çevre
Çevresel etkenler hastalığın ortaya çıkma ihtimalini artırabilir veya gidişatını etkileyebilir. Hastalığa neden olan genetik etkenler söz konusu olmadığında genellikle çevresel faktörlerden şüphelenilir. Bazı yaşam tarzı değişiklikleri, sevilen birinin ölümü, alkol ve madde kullanımı, ciddi tıbbi sorunlar, dışarıdan alınan ilaçlar, boşanma, maddi sorunlar ve diğer psikososyal etmenler çevresel faktörler arasında bulunur. Genellikle psikososyal faktörler hastalığın ileriki dönemlerinde gelişen atakların başlamasını tetikleyici olarak kabul edilmez. Ancak ilk zamanlarda manik, depresif veya psikososyal etkenler ve stresli bir yaşam önemli tetikleyiciler olarak kabul edilir. Özellikle kadınlarda perinatal dönem olarak bilinen gebeliğin 21.haftasından doğumdan sonraki bir aylık süreç, hastalığın başlangıcı için büyük bir risk taşımaktadır. Mevsime bağlı olarak güneş ışınlarıyla temasın arttığı dönemlerde manik belirtiler ortaya çıkabilir.
Bipolar Bozukluk Teşhisi Nasıl Konulur?
Bipolar hastalığın teşhis edilmesi için sağlık uzmanları tarafından bir takım değerlendirmeler uygulanır. Tanı amacıyla başvurulabilecek değerlendirme yöntemlerinden kısaca şu şekilde bahsedilebilir:
· Fiziksel Muayene ve Laboratuvar Testleri: Semptomların ortaya çıkma nedenlerinin belirlenmesi amacıyla fiziksel muayene ve laboratuvar testlerine başvurulabilir. Nöroendokrin, nörolojik ve hormonal bozuklar bu şekilde teşhis edilebilir.
· Psikiyatrik Değerlendirme: Ruh sağlığı konusunda uzmanlaşmış hekimler hastaların duygu, düşünce ve davranış kalıplarını belirlemek için çeşitli testler veya görüşmeler yapılabilir. Hekimlerin gerekli görmesi halinde hastanın yakınları, arkadaşları ve aile üyeleri ile de görüşme sağlanabilir. Bu şekilde hastanın gösterdiği semptomlar hakkında bilgi edinilir.
· Ruh Hali Grafikleri: Sağlık uzmanları tanı koyma ve doğru tedaviyi uygulama amacıyla hastaların ruh halini, duygu durumunu, uyku düzenini ve diğer bazı belirteçleri not edebileceği bir günlük tutmalarını talep edebilir.
· Bipolar Bozukluk İçin Kriterler: Bipolar bozukluk tanısı konulabilmesi için en az bir kere mani veya hipomani atağı geçirmiş olmak gereklidir. Hekimler, psikolog ve psikiyatristler bipolar bozukluğu teşhis etmek için Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabını (DSM) kullanırlar. Ayrıca bipolar bozukluğun çeşidinin anlaşılması için de DSM-5 El Kitabına başvurulabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), travma sonrası stres bozukluğu, madde kullanım bozuklukları ve anksiyete bipolar bozukluğa eşlik eden ruhsal bozukluklardır. Bipolar bozukluğun teşhisi sırasında borderline kişilik bozukluğu ve şizofreni gibi yanlış teşhisler konulabilir.
Bipolar Bozukluğun Çeşitleri Nelerdir?
Bipolar bozukluk ile ilişkili çeşitli türler vardır. Bu türlerden herhangi birinde yılda dört veya daha fazla mani ve depresyon ataklarının yaşanması “hızlı döngü” şeklinde isimlendirilir. Bipolar bozukluk her yaşta gelişebileceği gibi çoğunlukla 20’li yaşların başında teşhis edilir. Belirtiler kişiden kişiye veya zaman içerisinde değişiklik gösterebilir. Bipolar bozukluk dört farklı çeşitten oluşur.
Bipolar I Bozukluğu
Bipolar I bozukluğu olan hastalar bir veya birçok mani atağı geçirmiştir. Hastaların çoğunda mani ataklarına eşlik eden depresyon dönemleri gelişir. Ancak tanı için depresyon dönemi şart değildir. Depresif dönemler çoğunlukla iki haftanın üstünde sürer. Bipolar I bozukluğu tanısının konulabilmesi için manik dönemlerin en az bir hafta sürmesi ve hastaneye yatış gerektirecek kadar şiddetli olması gerekir. Bazı vakalarda psikoz olarak bilinen gerçeklikten kopma durumu da gelişebilir.
Bipolar II Bozukluğu
Bipolar II bozukluğu olan hastalar depresif dönemler ve hipomanik dönemler geçirir. Bipolar I bozukluğa kıyasla daha az şiddetlli hipomanik ataklar gelişir. Hipomani atakları maniden daha az zarar verici olsa da bipolar II’de gelişen kronik depresyon, bipolar I’e göre daha zayıflatıcı kabul edilir.
Siklotimitik Bozukluk
Siklotimitik bozukluğu olan hastalar kronik ve dengesiz bir ruh haline sahiptir. En az iki yıl, çocuklarda ve gençlerde bir yıl, boyunca hipomani ve hafif depresyon yaşarlar. Bu hastalarda kısa süreler ile normal ruh hali gelişir, ancak bu dönemler 8 haftadan daha kısa sürer.
Diğer Tanımlanmış ve Belirtilmemiş Bipolar Bozukluklar
Hasta klinik olarak anlamlı ve anormal ruh hali değişiklikleri gösteriyorsa ancak bipolar I, II veya siklotimitik bozukluk tanı kriterlerini tam olarak karşılamıyorsa bu durum tanımlanmış ve belirtilmemiş bipolar bozukluk olarak kabul edilir.
Bipolar Bozukluk Tedavisi Nasıl Olur?
Bipolar bozukluğun tedavisi ruhsal sağlık bozukluklarının teşhisi ve tedavisinde uzmanlaşmış bir psikiyatrist tarafından gerçekleştirilir. Bipolar bozukluk yaşam boyu süren bir hastalıktır ve tedavi prosedürleri semptomları yönetmeye yönelik uygulanır. Hastanın ihtiyaçlarına bağlı olarak uygulanacak tedaviler şu şekilde olabilir:
· İlaç: Hastaların ruh halini dengelemek için hekimler çeşitli ilaçlar reçete edebilir. Bu ilaçları sağlık uzmanlarının önerisi doğrultusunda ve uygun şekillerde kullanmak oldukça önemlidir. Medikal tedaviler genellikle ömür boyu devam eder, hasta kendini iyi hissetse dahi ilaç kullanımına devam etmelidir. Tedavi gerekli şekilde sürdürülmez ise semptomlar yeniden ortaya çıkabilir, basit ruh hali değişikliklerinden ciddi manik ataklara kadar tıbbi durumlara neden olabilir.
· Hastane Tedavisi: İntihara meyil gösteren, psikotik ve tehlikeli davranışlar gösteren hastaların hastane yatışı gerekli olabilir. Hastanede uygulanan psikiyatrik tedaviler hastanın sakinleşmesine, ruh halinin dengelenmesine ve güvende hissetmesine yardımcı olabilir.
· Psikoterapi: Psikoterapi bipolar bozukluk yaşayan hastaların yaşamlarının vazgeçilmez bir parçasıdır. Terapiler bireysel, aile veya grup ortamında gerçekleştirilir. Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi, bilişsel davranışçı terapi, aile odaklı terapi ve psikoeğitim gibi çeşitli terapiler uygulanabilir.
· Diğer Tedavi Seçenekleri: Hekimlerin gerekli görmesi halinde elektrokonvülsif tedavi gibi beyinden elektrik akımlarının geçirilmesi ile semptomların iyileştirilmesini hedefleyen tedaviler de uygulanabilir. İlaçların fayda sağlamadığı veya çeşitli nedenlerle ilaç kullanılamadığı durumlarda başvurulabilen bir yöntemdir. Transkranial manyetik stimülasyonun da ilaçlara yanıt alınamayan vakalarda etkili olabileceği düşünülmektedir.
Bipolar Bozukluk Tedavisinde Profesyonel Destek
Bipolar bozukluk yüksek bir morbidite (hastalığın bir popülasyonda görülme sıklığı) ve mortalite (hastalığa bağlı ölüm sayısı) oranına sahiptir. Kişinin günlük yaşantısını, eğitim ve iş başarısını, yakınları ile iletişimini ve sosyal yeteneklerini son derece olumsuz etkileyen psikiyatrik, ömür boyu süren bir bozukluktur. Bu nedenle tedavi aşamasında psikiyatrist, psikolog ve diğer sağlık uzmanları tarafından profesyonel destek alınmalıdır. Bu destek ile hastalar duygu durumlarını düzenleyebilir, sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinebilir ve semptomları ile baş etmeyi öğrenebilir.
Eğer siz veya yakınlarınız bipolar bozukluk belirtileri gösteriyorsanız en kısa sürede bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşme sağlamanız tavsiye edilir. Bipolar bozukluk doğru teşhis ve tedavi ile başa çıkılabilen bir hastalıktır. Erken teşhis, tedavi sürecinin ve semptomların yönetiminin başarı ile gerçekleşmesini sağlar.
Kaynakça:
1. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/326368
2. https://cms.galenos.com.tr/Uploads/Article_30209/cogepderg-9-110.pdf
4. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bipolar-disorder/diagnosis-treatment/drc-20355961
5. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9294-bipolar-disorder
6. https://medlineplus.gov/bipolardisorder.html
7. https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder
8. https://www.webmd.com/bipolar-disorder/bipolar-disorder-warning-signs